Święty Krzyż

Dzień 1: Huta Stara - Huta Szklana - Łysa Góra - Sanktuarium na Świętym Krzyżu - Nowa Słupia - Trzcianka - Huta Stara -  11 km

Góry Świętokrzyskie to najciekawsza i największa część Wyżyny Kieleckiej. Należą one do najstarszych gór fałdowych w Polsce. Ich budowa i historia nie jest jednak do końca poznana. Są za to rajem dla poszukiwaczy skamieniałości i minerałów. Najwyższym ich szczytem jest Łysica ( 612 m ) , która leży w Paśmie Łysogórskim. Zarazem jest też ona najniższym szczytem Korony Gór Polski.

Pierwszy dzień pobytu w Świętokrzyskim Parku Narodowym rozpoczęliśmy od wędrówki ze Starej Huty - gdzie mieliśmy nocleg - do Huty Szklanej. Przyjechaliśmy trochę późno, bo około 11:00 więc nie mieliśmy w ten dzień za wiele czasu na tułaczkę po okolicy. Wybrałam w miarę krótki i przyjemny szlak na Łysą Górę, Święty Krzyż z zejściem do Nowej Słupi i pieszym powrotem przez Trzciankę na kwaterę.

W Starej Hucie przy drodze wypatrzyłam małą drewnianą kapliczkę z połowy XIX w. W środku możemy zobaczyć figurę św. Jana Nepomucena. Według legendy w czasie bardzo suchego lata mieszkańcy wsi przychodzili do tej kapliczki, brali z niej dzwoneczek i dzwonili prosząc świętego o deszcz. Figurki (tzw. Nepomuki) można spotkać też przy skrzyżowaniach dróg. Najczęściej jednak w okolicach zbiorników wodnych, rzek i mostów, gdyż według wierzeń ludowych święty ten chronił pola przed suszą, ale także i przed powodzią. 
 

Przez Hutę Szklaną przebiega czerwony Główny Szlak Świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego z Gołoszyc do Kuźniaków. Tutaj też znajduje się Osada Średniowieczna. Przed jej bramą wejściową można coś zjeść w restauracji, obok jest duży parking z małym pasażem handlowym.

W kilku drewnianych chatkach o glinianych ścianach i dachach krytych strzechą zapoznamy się z życiem i rzemiosłem dawnych Słowian.

Kowalstwo było niegdyś najbardziej cenionym i popularnym rzemiosłem w średniowiecznej Polsce. Kowale trudnili się wyrabianiem przedmiotów codziennego użytku takich jak kotły, gwoździe, narzędzia rolnicze, dekoracyjne kraty, klamki czy biała broń. Obowiązkowym zestawem w każdej kuźni był zestaw do podkuwania koni. Kuźnie najczęściej usytuowane były na skrajach wsi a główną ich częścią było palenisko. Wraz z rozwojem przemysłu, kowalstwo stawało się coraz mniej popularne i zaczęło zanikać. Obecnie zastąpiła je metaloplastyka.

Pień z kowadłem..

Drewniane kleszcze i miech kowalski za pomocą którego doprowadzano powietrze do paleniska w kuźni.

Tabliczka z tropami zwierząt..

Tkactwo zajmowało się ręcznym wyrobem tkanin. Najpopularniejszymi materiałami były wełna, len i konopie. Każde z nich musiało najpierw zostać poddane obróbce, aby następnie przy użyciu drewnianego wrzeciona mogło zamienić się w przędzę. Z przędzy powstawały tkaniny. Część z nich barwiono przy użyciu barwników pozyskiwanych z roślin lub ozdabiano kolorowymi wzorami.

Szczotka do wyczesywania lnu zrobiona z kawałka deski z nabitymi gwoździami.

Cieśla zajmował się obróbką drewna. Wyrabiał wszystko począwszy od drewnianych sztućców, przez drzwi, meble aż po więźby dachowe i małe statki wodne. Piękno tego rzemiosła możemy podziwiać głównie w muzeach kultury ludowej, przydrożnych drewnianych kapliczkach, kościołach wzniesionych bez jednego gwoździa, cerkwiach, wiatrakach czy młynach. Na wsiach cieśle cieszyli się dużym szacunkiem i uznaniem.

Na ziemiach polskich garncarstwo pojawiło się ok 5400 lat p.n.e. Początkowo było ono domeną kobiet, które wyrabiały naczynia domowego użytku jak talerze, misy, dzbany czy garnki. Głównym surowcem była glina, ale z czasem zaczęto stosować domieszki mineralne w celu poprawienia trwałości wyrobów. Po wysuszeniu ulepione naczynia były wypalane w piecu. Dopiero około 300 roku p.n.e. pojawiło się koło garncarskie.

W chatce zielarki można było zgłębić tajemnice ziołolecznictwa. W średniowieczu zioła miały bardzo szerokie zastosowanie. Począwszy od kuchni i praktyk medycznych, kończąc na obrzędach i magii.

 Tatarak jest rośliną o szerokim działaniu leczniczym. Znany jest także pod ludowymi nazwami jako np. ajer, tatarskie ziele czy szuwar. Kłącze tataraku służy też do aromatyzowania nalewek, likierów i wódek. W kosmetyce często jest stosowany jako utrwalacz zapachów.

Lawendę świetnie zna chyba każdy :) Ten mały wiecznie zielony krzew o przyjemnym zapachu jest rośliną leczniczą hodowaną na całym świecie. Olejki eteryczne w niej zawarte mają doskonałe właściwości relaksujące i uspokajające.

Rumianek jest znany na całym świecie i uważany za jedną z najcenniejszych roślin leczniczych. Ma działanie oczyszczające, przeciwzapalne, przeciwalergiczne i pobudzające przemianę materii. Powszechnie stosowany jest również w kosmetyce.

Nie zabrakło też Wrotycza pospolitego. W naszym kraju można go spotkać praktycznie na każdej łące i przy każdej drodze. Ma niezbyt przyjemny zapach zbliżony do kamfory. Cały roślina jest trująca, szczególnie dla bydła. Mimo tego, że jest toksyczna to w średniowieczu była stosowana jako przyprawa i środek na robaki układu pokarmowego. Obecnie jest używana jako dodatek do leków na wszawicę.

Skóra była pierwszym surowcem, który człowiek wykorzystywał jako okrycie. Szewc wytwarzał i naprawiał obuwie, ale też produkował inne skórzane wyroby. Buty ze skóry były drogie, a cienkie podeszwy szybko się przecierały, wiec na co dzień chodzono w zwykłych drewniakach.

Po opuszczeniu osady i minięciu parkingu weszliśmy na teren Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Ścieżka przyrodnicza na Św.Krzyż oznaczona kolorem niebieskim biegnie równolegle do głównego traktu pieszego i liczy sobie 6 przystanków edukacyjnych. Oczywiście uparłam się, że nie będę wędrować po asfalcie wśród tych wszystkich ludzi tylko pójdziemy w las.

 A jak się okazało im głębiej w las tym większe kałuże i błoto. Z każdym metrem było coraz gorzej. Jakoś udało nam się przebrnąć i nasze ubłocone buty w końcu stanęły na platformie widokowej na Łysej Górze. Jest to drugi pod względem wysokości szczyt w Górach Świętokrzyskich. Możemy z niego podziwiać piękną panoramę Starachowic i Ostrowca Świętokrzyskiego..

Gołoborze to skalne rumowisko, które oznacza miejsce bez boru, pozbawione drzew. Łysa Góra zwana też Łyścem była prawdopodobnie miejscem kultu religijnego Słowian. Świadczy o tym zachowany na lewo od platformy wał kultowy. Kamienny, zbudowany z piaskowca kwarcytowego ma około 1,5 km długości i w niektórych miejscach osiąga nawet 2 metry wysokości. Miał on otaczać miejsce uznane za święte, w którym spełniano pogańskie obrzędy.

A oto i główny cel dzisiejszej wycieczki - Sanktuarium na Świętym Krzyżu. Czas powstania klasztoru nie jest dokładnie znany. Jego fundację przypisuje się Bolesławowi Chrobremu, ale pewnym jest że został on założony przez Bolesława Krzywoustego w I połowie XII w. W 1113 r. sprowadził on z Węgier benedyktynów, którzy prawdopodobnie przywieźli ze sobą relikwie Drzewa Krzyża Świętego. Dzięki temu opactwo stało się jednym z najważniejszych polskich sanktuariów i celem pielgrzymek. Było ono wielokrotnie rabowane i niszczone, ale dzięki hojnym fundatorom zawsze podnosiło się z upadku. W okresie międzywojennym mieściło się tutaj jedno z najcięższych więzień w Polsce, a w trakcie II wojny światowej obóz dla jeńców sowieckich. Zginęło ich tutaj około 6000 i zostali oni pochowani na cmentarzu na polanie Bielnik.

Późnobarokowa ozdobna brama murowana z XVII wieku..

Na południowej ścianie znajduje się wejście do podziemnych krypt. W pierwszej spoczywają ciała zakonników w drugiej domniemane, zmumifikowane zwłoki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, które można obejrzeć z bliska. 

Niestety poza kryptami nie byliśmy w środku..

Bramą udaliśmy się na Drogę Królewską prowadzącą do Nowej Słupi. W dawnych czasach była wąską ścieżką i jedynym dojściem na Święty Krzyż. Po drodze można obejrzeć rzeźbione stacje drogi krzyżowej.

Udało mi się zrobić zdjęcie tak, żeby za wieżą kościoła schować szpetny nadajnik radiowo-telewizyjny psujący cały widok na sanktuarium.

Miejsce poświęcone pamięci dzieci nienarodzonych..

Warto zejść na chwilę ze szlaku i wstąpić na wyżej wspomniany Cmentarz Jeńców Radzieckich. 

Znajduje się na nim pomnik z napisem: „Wieczna pamięć i sława sześciu tysiącom jeńców radzieckich zamordowanym przez hitlerowców w więzieniu na Świętym Krzyżu w latach 1941-43”.

Schodząc dalej w stronę Nowej Słupi zatrzymaliśmy się pod zabudowaną wiatą turystyczną. Niestety turyści tuż za nią zrobili sobie latrynę i okropny zapach moczu skutecznie nas stamtąd pogonił. Za to zeszliśmy na chwilę ze szlaku, żeby zobaczyć buka Jagiełły. Leśnicy zadbali tutaj o ławeczki więc można było usiąść i odpocząć bez przykrych zapachów. Legenda głosi, że jest to 600-letni pomnik przyrody lecz badania dendrologów wskazują na około 360 lat.

Okazało się, że w Nowej Słupi trafiliśmy na Dymarki Świętokrzyskie. Jest to impreza plenerowa z najdłuższą tradycją w regionie. Po raz pierwszy zorganizowano ją we wrześniu 1967 roku. Zawsze odbywa się w połowie sierpnia i ma na celu przybliżenie turystom procesu wytopu żelaza w piecach dymarskich. Scena, kabarety, Bajm, wielki odpust i nieziemskie tłumy turystów. Odpuściliśmy sobie zatem dokładne zwiedzanie - czego trochę żałuje - i postanowiliśmy się jeszcze przejść po wsi z dala od tego zgiełku.

Nowa Słupia była niegdyś własnością opactwa na Świętym Krzyżu i nosiła wówczas nazwę Słup. W 1351 r. uzyskała prawa miejskie. W pięćdziesiąt lat później otrzymała pozwolenie na odbywanie cotygodniowych targów, których z czasem powstało aż dziewięć. W 1869 r., po powstaniu styczniowym,  utraciła status miasta. W 1960 r. powstało tutaj Muzeum Staropolskiego Hutnictwa.

Szkoła pobenedyktyńska XVIII w.

 

Kościół pod wezwaniem Św. Wawrzyńca..

Postanowiliśmy zajrzeć na cmentarz parafialny. Nie jest znana dokładna data jego założenia.

Zapraszam na...

Dzień 2: Bodzentyn

Dzień 2: Łysica